Paragraaf 8 Duurzaamheid

De versterkte uitstoot van broeikasgassen (menselijk handelen) zorgt voor een stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde. Dit leidt tot klimaatveranderingen waardoor onze gemeente voorbereid moet zijn op meer en extremere weersomstandigheden. Belangrijk is dat wij bovendien ons steentje bijdragen om – net als bij regionale en nationale initiatieven – de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. We willen de volgende doelen bereiken in de komende jaren:

1. verlagen van het energieverbruik – en daarmee de energielasten – van onze inwoners, ondernemers, verenigingen en maatschappelijke partners;
2. overschakelen van fossiele energiebronnen naar meer duurzame bronnen (waar mogelijk en economisch rendabel);
3. versterking van het bewustzijn bij de inwoners van nut en noodzaak om duurzamer te leven;
4. vergroten van circulariteit binnen de lokale samenleving.

Op zowel mondiaal, landelijk, regionaal als lokaal niveau is er steeds meer de urgentie om duurzaam handelen in onze samenleving te verankeren. Duurzaamheid en klimaatverandering vormen namelijk niet alleen een milieuvraagstuk met projecten, zoals aardgasvrij wonen, grootschalige opwek en klimaatadaptatie. Ook op sociaal gebied ontstaan problemen door de klimaatverandering, zoals energiearmoede. Op gezondheidsgebied nemen we maatregelen bij extreme hitte door het opstellen van lokale hitteplannen. Maar verduurzamen biedt ook kansen voor een gezonde leefomgeving en een gezonde leefstijl, denk aan meer biodiversiteit, gezonde biologische teelt van groenten, hergebruik van spullen, minder vlees eten, meer bewegen door op de fiets naar het werk te gaan, versteende wijken vergroenen, en dergelijke. Een gezonde leefstijl en een gezonde leefomgeving zijn allebei belangrijk. Bij een integrale aanpak kunnen we efficiënter samenwerken en eerder onze doelen bereiken.

In Neder-Betuwe en de regio Rivierenland zijn al verschillende visie- en beleidsstukken rondom duurzaamheid vastgesteld. De komende jaren zetten wij in op een versnelde realisatie van onze doelen. Daarom heeft het college in augustus 2022 het programmaplan duurzaamheid vastgesteld waarin de samenhang van onze doelen en de wijze waarop daar sturing aan wordt gegeven is opgenomen. Vanuit 5 deelopgaven wordt het programma vormgegeven, namelijk:

1. Duurzame en gezonde leefstijl
2. Nieuwe energievormen
3. Toekomstbestendige leefomgeving
4. Circulaire samenleving
5. Bedrijfsvoering

Hoewel een paragraaf duurzaamheid niet verplicht is, kiezen wij – vanwege het integrale karakter van deze opgave en het belang dat wij hier aan hechten – er vanaf 2023 bewust wel voor. Duurzaamheid is immers een opgave die vrijwel alle programma’s van deze begroting raakt. De belangrijkste onderdelen zetten wij hier uiteen. Deze paragraaf zal de komende begrotingen verder tot wasdom komen, waarbij ook centraal gerapporteerd wordt over de financiële cijfers.

Programma 1 Bestuur en dienstverlening
De klimaat- en duurzaamheidsopgave vraagt een andere manier van werken en denken. Intern, maar ook extern. Via de communicatieaanpak SAMENDETOEKOMST.NL hebben wij in 2023 alle informatiestromen samengebracht en is dit de plek geworden waaronder alle communicatie- uitingen hun plek hebben gevonden. Wij werken hierbij veel samen in de regio Rivierenland. Niet alleen omdat het moet, maar juist omdat hier kansen liggen voor een efficiënte aanpak. In 2023 stelden wij de evaluatie en voortgang van de Regionale Energie Strategie 1.0 vast. Ook werkten wij regionaal intensief samen bij de uitvoering van diverse regelingen van het Energieloket Rivierenland.

Programma 2 Openbare orde en veiligheid
Er wordt actief ingezet op het voorkomen van vandalisme en daarmee op een lange en duurzame levensduur van onze kapitaalgoederen. Dit leidt vervolgens weer tot het terugdringen van het gebruik van grondstoffen en materialen. De vervoersmiddelen voor de BOA’s zijn elektrisch en daarmee reduceren we onze CO ₂ uitstoot.

Programma 3 Fysieke leefomgeving
De focus binnen dit programma lag in 2023 op de warmtetransitie en de uitvoering van de lokale adaptatiestrategie. Door energiebesparing en fossiele brandstoffen te vervangen voor hernieuwbare energie zetten we stappen om de CO ₂ uitstoot terug brengen. In 2023 hebben wij gewerkt aan de regeling voor de verduurzaming van koopwoningen in Neder-Betuwe en de uitwerking van het Nationaal Isolatieprogramma Lokale Aanpak. Beide regelingen worden in 2024 door het Energieloket uitgevoerd. De beschikbaar gestelde 2 miljoen voor de regeling verduurzamen koopwoningen Neder-Betuwe wordt in tranches uitgekeerd. Ook proberen wij zelf het goede voorbeeld te geven. In 2023 onderzochten wij hoe ons eigen vastgoed versneld verduurzaamd kan worden, een voorstel voor de gemeenteraad is voorbereid. De uitvoering wordt vanaf 2024 opgepakt.

Ook circulariteit werd in 2023 een groter vraagstuk binnen de opgave duurzaamheid. Het huidige zwerfafvalprogramma is doorgezet. Tegelijkertijd is in 2023 de financieringssystematiek van de rijksgelden aangepast. Dit leidt tot een hogere bijdrage voor Neder-Betuwe. In 2023 voerden wij met de AVRI de pilot CIRTEX uit waarbij oude kleding wordt omgezet in andere bruikbare producten. De inzameling van incontinentiemateriaal is in 2023 gecontinueerd.  

Programma 4 Economie
In 2023 werkten wij onder andere aan een goed ondernemersklimaat, duidelijke ondernemersdienstverlening en een goede kwaliteit van onze werklocaties. Ondernemers hebben wij ondersteund bij het verduurzamen van hun bedrijfsmodel en we hebben de regelingen die er voor hen zijn verduidelijkt. Doordat velen er al mee bezig zijn hebben we de mogelijkheid benut om goede voorbeelden uit te lichten. Tot slot namen wij ze mee in onze ambitie om meer duurzaam en lokaal in te kopen. Wij streven ernaar onze ondernemers te koppelen aan de uitvoering van de lokale subsidieregelingen, zodat investeringen terugvloeien in de regio.

Eind 2022 werd al duidelijk dat ondernemers geen nieuwe grootverbruik aansluitingen meer kunnen krijgen of bestaande aansluitingen kunnen uitbreiden. In 2023 hebben wij dit actief gecommuniceerd en zijn bijeenkomsten georganiseerd. Daarnaast bieden wij via Energie Samen Rivierenland ondersteuning bij het verduurzamen van bedrijven.

Programma 5 Wmo, jeugdzorg en Participatiewet
Wij hebben uitvoering gegeven aan de regeling voor energietoeslag. Het fix-project is begin 2023 afgerond. Hierbij werden inwoners gratis geholpen met het nemen van kleine energiebesparende maatregelen. Circa 800 huishoudens zijn via het fix-project geholpen. Daarnaast hebben wij een vervolgpakket uitgewerkt waarbij grotere energiebesparende maatregelen genomen kunnen worden. De uitvoering vindt in 2024 plaats. Dit doen wij in combinatie met vroegtijdige signalering en het voorkomen van problematische schulden. Via de communicatiecampagne samendetoekomst.nl geven we concrete handvatten (en financieringsmogelijkheden) aan inwoners en ondernemers voor duurzame en gezonde keuzes. 

Programma 6 Onderwijs, sport en welzijn
De voorbereidingen voor de uitbreiding van het Pantarijn zijn in volle gang. Hierbij worden zowel duurzaamheids- als gezondheidsmaatregelen genomen door het gebouw bijna energie neutraal te maken (BENG) en te voldoen aan het programma van eisen Frisse scholen. Hiermee wordt gekozen voor een goede verhouding tussen kwaliteit, toekomstbestendigheid én kosten. Bij nieuwe investeringen zijn duurzaam bouwen en een gezond binnenklimaat het uitgangspunt.

Wij gaven ook uitvoering aan het winterfonds van de provincie Gelderland. Via het winterfonds konden maatschappelijke organisaties, verenigingen en kerken compensatie aanvragen voor de gestegen energielasten. Als organisaties een dergelijke aanvraag deden, dan was daar de verplichting aangekoppeld om onderzoek te doen naar structurele verduurzamingsmaatregelen. Over de uitkomsten van deze onderzoeken gaan wij in 2024 met hen in gesprek.

7. Algemene dekkingsmiddelen, overhead, VPB en onvoorzien
Het duurzaam handelen levert een flinke bijdrage aan het realiseren van onze duurzaamheidsdoelen. Wij streven naar een situatie waarin dit standaard onderdeel uitmaakt van het dagelijks werk van de organisatie. Dat moet groeien. In 2023 zijn wij gestart met het aanpassen van ons inkoopbeleid en daarbij nemen wij onze ambities om duurzaam in te kopen mee. Ook verkennen wij de mogelijkheden om duurzaam handelen te stimuleren via onze besluitvormingsprocessen, subsidieverlening en de heffing van leges.

Financiën van het programma duurzaamheid

Exploitatie
Binnen het programma duurzaamheid is een overschot ontstaan vanwege een verlaatte uitvoering van het Nationaal Isolatieprogramma Lokale Aanpak Isolatie Koopwoningen en de subsidieregeling verduurzaming koopwoningen Neder-Betuwe. Deze uitvoering vindt plaats vanaf 2024.

Reserve duurzaamheid
De reserve duurzaamheid is gevormd voor het opvangen van de pieken en dalen binnen het programma duurzaamheid. Daarnaast zijn de precariomiddelen (€ 3 miljoen) voor duurzaamheid toegevoegd aan de reserve.  In 2023 is de eerste tranche voor de subsidieregeling verduurzamen koopwoningen Neder-Betuwe en een extra bijdrage aan het jaarplan 2023 onttrokken.

Derdengelden energiebesparende maatregelen
In 2022 heeft het Rijk middelen beschikbaar gesteld voor het nemen van energiebesparende maatregelen tegen energiearmoede. Hier is een aanpak op ontwikkeld om bij inwoners thuis advies te geven en kleinschalige energiebesparende maatregelen te nemen; het zogeheten FIX-project. Dit project is in 2023 afgerond. Tegelijkertijd ontvingen wij in 2023 € 157.353,- extra voor energiebesparende maatregelen. Voor het resterende bedrag van € 450.000 (2022 en 2023) is een aanpak ontwikkeld waarbij huishoudens met energiearmoede gebruik kunnen maken van grootschaligere maatregelen in combinatie met het isolatieprogramma. De uitvoering moet voor 31 december 2025 zijn afgerond. Er geldt een terugbetalingsverplichting, vandaar dat de in 2022 en 2023 ontvangen middelen worden toegevoegd aan derdengelden.

Derdengelden CDOKE
In 2023 hebben wij € 1.189.588 beschikt gekregen voor de Tijdelijke regeling capaciteit decentrale overheden voor klimaat- en energiebeleid (CDOKE). In 2023 ontvingen wij € 392.965. Het restant wordt in 2024 en 2025 uitgekeerd. Het doel van deze meerjarige regeling is om de capaciteit (bemensing) te vergroten bij decentrale overheden voor de uitvoering van klimaat- en energiebeleid. In de regeling is klimaat- en energiebeleid gedefinieerd als beleid gericht op het behalen van de doelstellingen genoemd in artikel 2, eerste en tweede lid, van de Klimaatwet. In 2023 zijn € 112.250 aan kosten gemaakt. € 280.715 is toegevoegd aan derdengelden.

Derdengelden NIP LAIK
In 2023 hebben wij € 561.869 beschikt gekregen voor de uitvoering van de regeling Specifieke Uitkering Lokale Aanpak Isolatie. Hiervan is reeds € 450.909 uitgekeerd. € 110.960 volgt in maart 2024. In 2023 zijn regionale afspraken gemaakt over de gezamenlijke uitvoering van het NIP LIAK door het Energieloket Rivierenland. Het subsidieloket wordt in 2024 geopend. In 2023 zijn daarom nog geen middelen besteed. De activiteiten waar de specifieke uitkering voor is verstrekt moeten uiterlijk op 31 december 2026 zijn afgerond. Eventueel geldt een terugbetalingsverplichting, maar restantbedragen kunnen ook worden doorgeschoven naar een volgende tranche NIP LIAK die vanaf 2025 wordt opgesteld.